Hoe langer je in een ander land woont, hoe beter je de culturele verschillen kunt relativeren, merkt Duitsland-expert Axel Hagedorn. Ook wanneer je kijkt naar Nederland door een Duitse bril.
Kort geleden schreef Bertus Bouwman hier ‘Met een Duitse bril op ziet Nederland er fantastisch uit‘. Wonend en werkend in Berlijn benoemt hij een aantal Duits-Nederlandse cultuurverschillen, waardoor Nederland heel aantrekkelijk uit de bus komt. In grote lijnen kan ik zijn voorbeelden volgen, maar ook over het tegendeel kan ik veel vertellen. Een klein voorbeeld vooraf; persoonlijk ervaar ik bijvoorbeeld de service in Amsterdam als vaak niet-existent.
Wat mij bijzonder intrigeerde was een heel ander fenomeen. Mensen hebben namelijk de neiging om hun land van herkomst positiever te ervaren naarmate zij meer afstand hebben. Men ziet dan graag de positieve dingen en de minder aantrekkelijke kanten worden minder belangrijk.
Nederland door een Duitse bril
Zelf woon ik nu al 24 jaar in Amsterdam en ervaar net als Bertus de culturele verschillen tussen Duitsland en Nederland, zij het op een andere manier. Mijn visie hierop is ook over de jaren veranderd. Je doet meer ervaring op en krijgt zo nieuwe inzichten. Mijn blik op Nederland wordt gekleurd doordat ik in Duitsland ben opgegroeid, waardoor je vanzelfsprekend bepaalde diepgewortelde overtuigingen, normen en waarden hebt. En dat vergelijk ik bijna ongemerkt dagelijks met mijn omgeving; Nederland.
Voor mij heeft dat tot een sterk relativeringsvermogen geleid. Ik begrijp waar gedrag en attitude in Nederland of Duitsland vandaan komen en hoe zij in de desbetreffende maatschappelijke context functioneren. Maar zeer vaak zie ik toch wel extreme verschillen waar ik al vaker over heb geschreven en verteld. Voor mij is het belangrijk om de wederzijdse culturele verschillen te accepteren. Men hoeft ze niet leuk te vinden, aan welke zijde van de grens je er ook mee wordt geconfronteerd. Wel vind ik dat ik als gast in Nederland de gebruiken moet accepteren. Ik mag er ook wat van vinden uiteraard.
De waarheid ligt ergens in het midden
Daarbij komt vaak de gedachte bij mij op dat de waarheid ergens in het midden ligt. Dus als je van de twee culturen telkens de goede kant zou combineren, zou het resultaat in mijn optiek over het geheel in beide landen acceptabeler zijn. Alleen, zo werkt het niet. Cultuur zit zo diep verankerd in de mensen dat de door cultuur bepaalde patronen moeilijk te doorbreken zijn. Een afwijking van die cultuur wordt zelden rationeel benaderd, een emotionele reactie is eerder de regel dan de uitzondering.
De beschrijving van Bertus Bouwman verduidelijkt het fenomeen dat bijna ieder mens die in het buitenland woont zijn eigen cultuur koestert. Daar is niets mis mee. Helaas wordt dit vaak vergeten als men met mensen te maken heeft met een migratieachtergrond. Bertus is vrijwillig naar Berlijn gegaan en heeft de vrijheid om op ieder gewenst moment terug te gaan naar Nederland. Volgens mij heeft hij het ook helemaal naar zijn zin in Berlijn, zolang hij maar niet op de fiets zit. Dan wordt hij geconfronteerd met een fietsonvriendelijke werkelijkheid.
Een vluchteling zit in een heel andere positie. Hij of zij heeft meestal niet vrijwillig gekozen om naar een ander land te trekken. De confrontatie met een andere, in dit geval Westerse cultuur, kan heel makkelijk voor een rooskleuriger beeld voor het land van herkomst en diens cultuur leiden. Het is aan ons hiervoor ook enigszins begrip te tonen. En als de culturele verschillen tussen Berlijn en Amsterdam al zo groot zijn, hoe groot zijn de verschillen dan al met Afrikaanse landen of bijvoorbeeld Syrië.
Je gedraagt je volgens je eigen cultuur
Regelmatig heb ik met expats te maken die iets vinden van de Nederlandse of Duitse gebruiken. Deze mensen hebben ook een migratieachtergrond, maar hebben het makkelijker omdat zij binnen hun ondernemingen een bepaalde positie hebben verworven en daarmee een grotere acceptatie. Maar hun gevoelens over de Nederlandse cultuur leiden ook vaak tot irritatie of onzekerheid.
Bij vluchtelingen speelt dit verschijnsel nog meer dan bij expats. Hun onzekerheid is vele malen groter en hun acceptatie vele malen minder. Zij kennen de Westerse culturen niet en zij krijgen niet vooraf een ‘cursus Westerse cultuur’ aangeboden zoals de meeste expats wel worden voorbereid.
De vluchteling gedraagt zich daarom naar zijn eigen culturele goeddunken en gaat ervan uit het daarmee correct te doen. Voor de gemiddelde Nederlander of Duitser hoeft dit niet zo te zijn en kan het gedrag van vluchtelingen irritatie opwekken. Of dat terecht is, maakt me nu even niet uit. Ik denk dat het belangrijk is bij dit soort gedrag niet de emotionele reactie de doorslag te laten geven.
Niet zoenen is ongezellig
Ondanks mijn 24 jaar in Nederland moet ik nog steeds aan bepaalde gebruiken wennen en daar hoeft mijn Duitse achtergrond niet debet aan te zijn, maar betreft het bijvoorbeeld een persoonlijke voorkeur. Een voorbeeld: Zoenen bij verjaardagen op de werkvloer vind ik nog steeds een ongemakkelijke gewoonte. Als ik niet meedoe ben ik ongezellig. Tegelijkertijd vind ik het eigenlijk ongepast om mensen die in dienst zijn als meerdere te zoenen. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit voor iets meer afstand. Dit is maar één voorbeeld.
Ik hoop een beetje begrip te creëren voor mensen met een migratieachtergrond die zich vaak ook nog vanwege beperkte taalkennis moeilijk kunnen uitdrukken. Zij zijn opgegroeid met normen en waarden uit hun eigen cultuur en denken vaak dat die universeel zijn, zoals wij het ook altijd denken. Deze algemene waardering klopt helaas niet. Voor de goede orde, ik ben niet voor een vrijbrief voor mensen met een migratieachtergrond. Ik geloof wel dat we meer respect kunnen tonen naar mensen met een migratieachtergrond die moeten wennen aan onze normen en waarden (wat dat ook moge zijn).
Ik geloof in open vragen. Een vraag als ‘waarom doe je dit op die manier?’ levert vaak ontwapenende antwoorden op.
Probeer eens, alsjeblieft.
Deze column is geschreven voor Duitslandnieuws.nl door Axel Hagedorn, advocaat ondernemingsrecht en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten in Amsterdam.
