Wie beweert dat bondskanselier Merkel de vluchtelingenstromen op gang zou hebben gebracht, gaat voorbij aan de desastreuze situatie van vluchtelingen in opvangkampen, schrijft advocaat Axel Hagedorn. Merkel heeft volgens hem wel een moreel kompas. Om haar drijfveren te kunnen begrijpen, moeten we terug naar de onlusten in Rostock-Lichtenhagen in 1992.
Angela Merkel. Foto European Council (Flickr, CC)
Begin oktober was ik weer op de traditionele jaarlijkse Nederlands-Duitse Juristenconferentie. Dit was overigens al de 67ste editie van deze belangrijke conferentie die kort naar de oorlog in 1948 in het leven werd geroepen en een grote rol speelde bij het herstellen van de Nederlands-Duitse betrekkingen.
Klimaatvluchtelingen komen
De twee sprekers behandelden actualiteiten die tijdens de planning van de conferentie niemand had kunnen voorzien. De Duitse milieuminister Barbara Hendricks (SPD) hield een bijzonder informatieve speech over de aankomende klimaatconferentie in Parijs.
Tijdens de discussie met haar en de deelnemers werd duidelijk dat door de klimaatverandering enorme vluchtelingenstromen hun weg naar Europa zullen zoeken. Een gevolg van onder andere de jarenlange CO2-uitstoot van de industrielanden. In 2011 kopte de Volkskrant dat een dergelijke vluchtelingenstroom naar Europa met maar liefst 50 miljoen mensen al in 2020 wordt verwacht. Wellicht is dat iets te voorbarig, maar deze vluchtelingenstromen zullen vroeger of later wel degelijk komen.
De andere spreker was Hans Sondaal, plaatsvervangend president van de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. Zijn inhoudelijke kennis over de huidige vluchtelingencrisis was indrukwekkend en hetgeen hij ons kon vertellen over de huidige crisis was minstens net zo boeiend als het verhaal van minister Hendricks. De vluchtelingenstromen wereldwijd zijn gigantisch en Europa heeft tot nu toe verhoudingsgewijs maar een klein gedeelte opgenomen.
Merkel heeft de vluchtelingen niet in beweging gebracht
Als er al een eenduidige conclusie kan worden getrokken, is het dat deze complexe problemen geen eenvoudige oplossingen kennen, wat sommige politici echter wel durven te beweren. De vaak gehoorde bewering dat bondskanselier Merkel de vluchtelingenstromen op gang zou hebben gebracht, gaat voorbij aan de desastreuze situatie van vluchtelingen in opvangkampen.
Wij hebben landen als Libanon en Turkije jarenlang alleen gelaten met de grote vluchtelingenstromen uit Syrië. Momenteel zijn er 2 miljoen vluchtelingen in Turkije en vermoedelijk 1,5 miljoen vluchtelingen in Libanon dat zelf een totale bevolking van slechts 4 miljoen mensen kent. Deze landen hebben onvoldoende financiële middelen gekregen om het verblijf in deze opvangkampen dragelijk te maken.
Tot nu toe dachten wij dat dit niet ons probleem was en dat anderen dit moeten oplossen. Nu is wel duidelijk geworden dat dit anders ligt. De huidige vluchtelingenstromen naar Europa zijn daarenboven nog maar het begin. In Europa moeten wij ons voorbereiden op aanhoudende vluchtelingenstromen en er serieus werk van maken om de oorzaken aan te pakken.
Merkel is Rostock niet vergeten
In dit kader vond ik het veelbesproken interview van bondskanselier Merkel bij Anne Will van afgelopen week een verrijking. De kalmte, vastberadenheid en authenticiteit van haar gevoelens heeft zware indruk op mij gemaakt. Je hoeft het niet met haar eens te zijn en misschien was zij in het begin iets te enthousiast, maar wat men zeker niet kan ontkennen: Merkel heeft wel een moreel kompas.
Wie haar menselijkheid als naïviteit aanmerkt, zou zich de beelden van Rostock-Lichtenhagen uit 1992 moeten herinneren. Toen werd een woonblok met Vietnamese inwoners in brand gestoken. De inwoners en journalisten in het blok vreesden voor hun leven.
‘Ik kan niet anders’
Politici werden destijds verweten dat zij geen duidelijke positie innamen tegen dit pogrom. Merkel met haar Oost-Duitse wortels zal dit niet vergeten zijn. De sfeer van afgelopen augustus was explosief en Merkel heeft kleur bekend en doet dat tot de dag van vandaag nog steeds. Het kan haar politiek gezien duur komen te staan. Toen ik haar op televisie zag, dacht ik aan de vermeende woorden van Luther op de Rijksdag te Worms in 1521: “Hier sta ik, ik kan niet anders.”
Moreel leiderschap is het ene, de praktijk van massale onbeheersbare vluchtelingenstromen het andere. De discussie omtrent de vluchtelingen wordt getekend door onzekerheid en angst. Men vreest aanhoudende onbeheersbaarheid, verlies van normen en waarden en veiligheid. Merkel heeft in het interview duidelijk gemaakt dat Duitsland zal veranderen. De ontwikkelingspolitiek van Duitsland zal veranderen en Duitsland zal strenger worden ten opzichte van vluchtelingen. Het uitzettingsbeleid van uitgeprocedeerde asielzoekers en vluchtelingen zal veel consequenter worden.
Weinig tijd voor een oplossing
Op Twitter heb ik het in goed Duits een ‘Befreiungsschlag’ van Merkel genoemd en dat is het ook, althans voorlopig. Merkel zou op korte termijn een constructief en effectief beleid moeten neerzetten waardoor het vertrouwen in de maakbare oplossing van het probleem toeneemt en onzekerheid en angst weer beheersbaar worden.
Veel tijd heeft zij echter niet. In de peiling doet zij het slecht en de Beierse minister-president Horst Seehofer valt haar permanent publiekelijk aan. Afgelopen weekend is haar coalitiepartner SPD met partijleider Sigmar Gabriel voorop ook de verkiezingscampagne begonnen. De sociaaldemocraten hebben de aanval op haar en de CDU/CSU ingezet.
Test voor Merkel komt in maart 2016
De komende verkiezingen in drie deelstaten zijn op 13 maart 2016 en vormen de lakmoesproef voor haar politiek. Merkel zal gemeten worden aan de politieke en wettelijke stappen die ze heeft genomen, in Duitsland en in samenwerking met de internationale gemeenschap.
Duitsland en Europa moeten veel sterker dan tot nu toe aan een oplossing in die regio’s werken. Europa kan er niet omheen om samen regels op te stellen onder welke voorwaarden asielzoekers en vluchtelingen naar Europa kunnen komen. Dit probleem is niet nationaal op te lossen.
Ik ben ervan overtuigd dat de procedures radicaal moeten versnellen, uitzettingen van uitgeprocedeerde vluchtelingen en asielzoekers consequent moeten worden gehandhaafd en financiële prikkels voor vluchtelingen moeten worden geminimaliseerd, maar bovenal: vluchtelingen dienen zich aan de wetten te houden met alle consequenties van dien. Dit is immers de belangrijkste graadmeter voor acceptatie door de inheemse bevolking en de integratie van de vluchtelingen.
Als Merkel deze ‘mammoettaak’ in goede banen weet te leiden, zou zij terecht in aanmerking kunnen komen voor de Nobelprijs voor de vrede.
Deze column is geschreven voor Duitslandnieuws.nl door Axel Hagedorn, advocaat ondernemingsrecht en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten in Amsterdam. Hagedorn is ook hoogleraar Duits-Nederlandse rechtsbetrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.
