Het leek wel of ik afgelopen zaterdag bij het lezen van de Volkskrant terug werd gebeamed naar de jaren ‘90, de tijd van het beruchte Clingendael-onderzoek. Weet u nog, in maart 1993 publiceerde dat instituut een onderzoek over het beeld van Duitsland in Nederland. De Duitsers waren volgens het onderzoek het minst sympathieke volk. Dit beeld klopte toen niet en nu nog steeds niet. Duitse voetbalfans.
Een ruime meerderheid zag Duitsers als arrogant en overheersend, bijna de helft van de ondervraagden vond Duitsers zelfs oorlogszuchtig. De naweeën van dit rampzalige onderzoek heb ik nog jaren aan den lijve mogen ondervinden.
Vakantieland nummer 1
Tot het WK voetbal in 2006 in Duitsland. Toen kenterde de stemming in Nederland, mede dankzij het feit dat Duitsland en de Duitsers zich opeens hadden bevrijd van een getaboeïseerd nationalisme, het resultaatvoetbal. Iedereen die toen in Duitsland vertoefde, heeft genoten van de gastvrijheid en de ongekende vrolijkheid van de Duitse voetbalfans.
Nog steeds ben ik ervan overtuigd dat het positieve gevoel over Duitsland werd versterkt omdat Duitsland ook geen wereldkampioen werd en toch de derde plek uitbundig heeft gevierd. Sindsdien is het beeld over Duitsland en de Duitsers veel positiever. Duitsland is al jaren vakantieland nummer 1 voor Nederlanders. Initiatieven zoals Duitslandnieuws zorgen er daarnaast voor dat de informatiestroom over Duitsland ook vakkundig aan de orde komt.
Negatief
Tegen deze achtergrond kwam ik, onderweg naar het Berlijnse vliegveld Tegel om terug te vliegen naar Amsterdam, de volgende tweet tegen:
Mijn onmiddellijke reactie hierop was: “Ik had eigenlijk gehoopt dat wij in Nederland dit soort negatieve stereotypering over Duitsers achter ons hadden gelaten.” Mij werd aanbevolen, door de redactrice nota bene, om het artikel nog een keer grondig te lezen want het zou geen negatieve stereotypering zijn. Haar advies heb ik op de bank thuis opgevolgd.
De negatieve commentaren in het artikel volgen elkaar op. De vetgedrukte hoofdlijnen zijn onder andere ‘arrogant en naïef’ en “superioriteitsvermoeden”. Een aantal citaten springen er uit: “… toont het land zich juist alles behalve reflectief”, “…..de slachtofferrol waarin Duitsers zich zelf op Europees vlak altijd hebben geplaatst, behalve de twaalf jaren onder Hitler”.
Duitsers zouden gedacht hebben “dat zijzelf eerlijker en meer rechtschapen waren dan andere Europeanen, ook al waren zij een stuk slechter gekleed” en, “wij zijn kampioen zelfkritiek en dat maakt ons tot moreel goede mensen”. En aan het eind: “De ironie wil dat in de schaapskleren van de Gutmensch de gevreesde dominante Duitser zijn gezicht weer laat zien. De Duitser die zodanig overtuigd is van zijn eerlijkheid en reine geweten, dat het hem belemmert kritisch naar zichzelf te kijken”.
Wrang
Als dit een opiniestuk of een column van een journalist van de Volkskrant zou zijn, zou ik mij kunnen ergeren over de persoonlijke opvatting van de auteur. Wat het artikel bijzonder wrang maakt, is dat het de schijn heeft van een diagnose op afstand.
Daarbij bestaat het artikel vooral uit de vertaling van een column in het Duitse weekblad Die Zeit met aanvullingen van een andere columnist uit het Duitse Handelsblatt. Men doet voorkomen alsof dit een zorgvuldig onderzochte ‘analyse’ is of enigszins een weergave van de realiteit.
Het artikel gebruikt de persoonlijke opvattingen van deze twee personen, geschreven in een bepaalde context, en maakt deze tot karaktertrekken van alle Duitsers of Duitsland. Uit politiek getinte columns van twee Duitsers worden conclusies over Duitsland en Duitsers getroffen die met de realiteit weinig te maken hebben. Uiteraard zitten in de Duitse columns ook onderdelen die wel degelijk spelen. Duitsland worstelt in de vluchtelingenpolitiek met zichzelf en de fraudeschandalen frustreren de rechtschapen Duitser.
Duitsland worstelt
Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat de aangehaalde columnist van het Duitse Handelsblatt, Wolfgang Weimer, al maanden zijn columns bijna uitsluitend aan de vluchtelingenpolitiek van Merkel wijdt. Als felle tegenstander van Merkel’s “Wir schaffen das” is dit zijn goed recht, maar daardoor worden zijn meningen in het kader van de vluchtelingencrisis niet automatisch significant voor heel Duitsland.
Hij vertegenwoordigt een stroming in Duitsland die aangezien de enorme vluchtelingenstroom naar Duitsland begrijpelijk is. Duitsland heeft met een gigantisch probleem te kampen en worstelt daarmee. Pas als in Nederland 250.000 vluchtelingen zouden aankomen in plaats van 50.000 vluchtelingen zou men in Nederland kunnen begrijpen wat de vluchtelingenstroom teweeg brengt.
Niet Merkel is de oorzaak
Een ander aspect is dat het artikel de indruk wekt, alsof Merkel de vluchtelingenstroom op gang heeft gebracht. Niets is minder waar. De vluchtelingenstroom is immers op gang gekomen door ondraaglijke toestanden in de vluchtelingenkampen in Turkije en Libanon. Het inkorten van financiële hulp voor deze vluchtelingenkampen is hier net zo causaal als de politiek die ervan uitgaat dat wapenleveringen en oorlog in andere delen van de wereld geen impact op ons zelf zouden hebben.
Volgens het artikel zou Duitsland zich deze zomer ook verwonderd hebben over zijn dominante rol bij het oplossen van de crisis van Griekenland. Deze stelling wordt niet onderbouwd en klopt ook niet. Duitsland werd in deze rol als economische grootmacht en uit financieel eigenbelang als grootste geldschieter van Griekenland gedwongen. Dat niet iedereen hier blij mee was in Duitsland is een gegeven, maar hierover was niemand verbaasd. In Nederland was men juist blij dat Duitsland zich zo hard opstelde.
Verbazing over fraude
Een ander opvallend citaat: “Op de ietwat plompe maar solide auto’s en het ‘resultaatvoetbal’ van Die Mannschaft projecteren de Duitsers de morele eigenschappen die zij in zich zelf waarderen: geen opsmuk, niet meer beloven dan je kunt waarmaken, maar wel eerlijkheid, degelijkheid en betrouwbaarheid.”, gevolgd door: “Steeds duidelijker komt ook een ander gezicht naar voren dat arrogant en tegelijkertijd naïef is. Dat gezicht zijn de Duitsers niet meer van zich zelf gewend – dat gezicht vrezen zij.”
Volgens het artikel is men in Duitsland verbaasd dat er fraude heeft plaatsgevonden “Bij een Duits bedrijf?” Een andere, wellicht objectievere, blik op de werkelijke situatie laat echter een geheel ander beeld zien.
Plomp of charmant
Laat ons beginnen met de auto’s, een citaat dat is overgenomen uit de column van Jens Jessen uit Die Zeit van afgelopen 5 november. Hij vindt blijkbaar dat Duitse auto’s plomp, niet charmant maar wel betrouwbaar waren.
Enig historisch besef lijkt mij hier op zijn plaats. De Duitse auto-industrie was één van de motoren van de wederopbouw van Duitsland. In de jaren ‘50 tot ‘80 werden auto’s langdurig gereden. Studenten kochten toen tweedehands auto’s en hadden ook behoefte aan juist die betrouwbaarheid.
Alle fabrikanten speelden daarop in, denk maar aan een Renault R4 of een Citroën CV2 en vergelijk deze met een Duitse Kever: allen geen onnodige extravagantie. De filmkomedie van Disney over de Duitse Kever, genaamd ‘Herbie’ maakte de Kever wel charmant.
Wat ik wil zeggen: Jens Jessen mag zijn mening over auto’s hebben maar hij is geenszins representatief voor Duitsland. De VW-Golf is, als ik mij niet vergis, één van de meest verkochte auto’s ter wereld. Blijkbaar was, en is, er behoefte aan een dergelijke auto wereldwijd. Om daaruit morele eigenschappen van alle Duitsers af te leiden, zoals in het artikel verwoord, is onbegrijpelijk.
Teleurstelling over schandalen
Het artikel suggereert dat eerlijkheid, degelijkheid en betrouwbaarheid een negatieve connotatie hebben. Dit zijn kernwaarden in Duitsland en ik mag hopen dat de redactrice van dit artikel, evenals elke zichzelf respecterende journalist, dergelijke waarden ook zou onderschrijven.
En juist omdat dit belangrijke waarden in Duitsland zijn, is men al jaren teleurgesteld over de diverse schandalen. Het artikel suggereert alsof dit pas in de laatste twee maanden gebeurt. Sinds de Tweede Wereldoorlog is Duitsland herhaaldelijk geconfronteerd met grote schandalen, de laatste jaren helaas vaker: Mannesmann, Siemens, Deutsche Telekom, Deutsche Bank, noem maar op. VW zelfs al eerder begin van deze eeuw.
Het is onlogisch om te stellen dat alle Duitsers denken dat wij als Duitsers altijd betrouwbaar zijn en ons superieur voelen. Juist omdat dit (helaas) niet het geval is, is de opwinding over Volkswagen zo groot. Men had dit niet verwacht. Naar mijn mening zou dit niet anders liggen in Nederland.
Niet op iedereen toepasbaar
Het verdient ook opmerking dat eenieder die de Duitse televisie volgt, niet kan stellen dat Duitsers of de Duitse media niet zeer kritisch naar het Duitse beleid in de vluchtelingencrisis of de toewijzing van het WK voetbal 2006 kijken.
En dan nog het vermeende morele ‘superioriteitsvermoeden’ van Duitsers. Ook dit begrip komt voort uit de column in Die Zeit. Naast dat een dergelijke stelling mijns inziens te ver gaat, valt op dat het artikel het door de Duitse columnist beweerde superioriteitsvermoeden van Duitsers op alle Duitsers van toepassing verklaart, terwijl Jessen het in zijn column slechts had gemunt op de hoog opgeleide linkse intelligentsia. En of dit klopt, valt ook zeer te betwisten.
Zelfreflectie
Jammerlijk aan dit artikel is de poging om uit de mening van twee columnisten in een bepaalde periode van tijd een groot verhaal over heel Duitsland op te gangen, waarbij de Duitse zelfreflectie wordt ontkend.
Wie de politiek en de media in Duitsland volgt, weet dat de discussie overal intensief wordt gevoerd: binnen de politieke partijen heel consequent (zie Seehofer en Merkel of sinds eergisteren Schäuble/De Maizière) en in de media door kranten en diverse praatprogramma’s zoals Hart aber fair, Anne Will, Maischberger, Maybritt Illner, enzovoort. Duitsers zijn niet veel arroganter of naïever dan dat Nederlanders dat zijn.
Wie geïnteresseerd is in de zelfreflectie in Duitsland en hoe Duitsland denkt, doet er aldus (helaas nog steeds) beter aan om Duitse kranten en media te volgen.
Deze column is geschreven voor Duitslandnieuws.nl door Axel Hagedorn, advocaat ondernemingsrecht en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten in Amsterdam.
