fallback-bg-light

Axel Hagedorn: crimineel gedrag VW gevolg van ontbreken ‘bedrijfsgeweten’

28 september 2015

Axel Hagedorn: crimineel gedrag VW gevolg van ontbreken ‘bedrijfsgeweten’

Het Duitse OM is een vooronderzoek begonnen naar de vorige week opgestapte VW-topman Martin Winterkorn. Wanneer wordt bewezen dat hij van de fraude wist staat hem een boete of celstraf te wachten. Axel Hagedorn: “Het ontbreken van een bedrijfsgeweten is het allergrootste risico voor het voortbestaan van VW.”

De openbaar aanklager van de rechtbank in Braunschweig is na meerdere aanklachten een strafrechtelijk onderzoek begonnen naar de vorige week opgestapte topman Martin Winterkorn. Vier vragen over dit proces.

Waar wordt hij van beschuldigd?

Volgens de Duitse justitie ligt het zwaartepunt van de aanklachten bij ‘bedrog door de verkoop van voertuigen met gemanipuleerde emissiewaarden’.

Alles draait om hoeveel Winterkorn wist, kon dit buiten zijn weten om gebeuren?

Dat is nu de vraag. Winterkorn gold als een topmanager die zich graag met alle details bemoeide, zeker de technische. De 68-jarige wilde alle belangrijke beslissingen altijd zelf nemen. Voordat een nieuw model op de markt kwam gebeurde het niet zelden dat ‘Mr. Qualität’ zelf nog de laatste aanpassingen eiste. Bij zijn opstappen afgelopen woensdag zei hij ‘niet te vatten dat deze fouten op zo’n grote schaal binnen VW mogelijk waren’.

Welke straf kan Winterkorn boven het hoofd hangen?

Op fraude kan een geldboete of een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar staan. In hele zware gevallen zijn zelfs celstraffen tot 10 jaar mogelijk. Dan moet wel bewezen worden dat de auto’s met de werkelijke uitstootwaarden niet toegelaten hadden mogen worden. Mochten de managers echt van niets weten hebben, dan kunnen ze alsnog een boete van tot een miljoen euro krijgen wegens het verzaken van hun plicht als toezichthouder.

Er ligt ook een aanklacht tegen het VW-concern zelf, wat staat daar in?

Doel van dit proces is om precies te achterhalen wie verantwoordelijk is voor de manipulatie, zonder dat hier direct een verdachte is aangewezen.

Axel Hagedorn: crimineel gedrag VW gevolg van ontbreken ‘bedrijfsgeweten’

Toen ik mijn laatste column over Imtech schreef, had ik nooit kunnen bedenken dat Volkswagen kort daarna met ‘Diesel-gate’ wereldwijd de Duitse industrie en het sterke merk ‘Made in Germany’ in diskrediet zou brengen. De Duitse auto-industrie is één van de motoren van de Duitse economie. Bijna 800.000 mensen werken in de automobielindustrie met een totale omzet van ongeveer 400 miljard euro. In Duitsland zegt men: “Als de auto-industrie niest, krijgt de Duitse economie een verkoudheid”. Vele experts verwachten dat Volkswagen en vooral het crisismanagement hiermee een grote impact op de Duitse conjunctuur kan of zal hebben.

Crimineel gedrag van VW is schokkend

Het aftreden van ceo Winterkorn was niet te voorkomen. Saillant detail is dat hij nog een paar maanden geleden de andere grote machtsfactor binnen Volkswagen, Ferdinand Piëch, in een machtsstrijd heeft verslagen. Volkswagen is daarom opeens ook in een machtsvacuüm beland. Of de nieuwe Ceo Matthias Müller, afkomstig van Porsche, hiervan last krijgt, blijft afwachten.

Volkswagen had net Toyota afgelost als grootste wereldwijde producent van auto’s en zal deze positie weer kwijtraken. Om de teleurstelling in Duitsland en de ontzetting te kunnen begrijpen, moet men weten dat Volkswagen symbool staat, niet alleen voor een hele regio, maar voor heel Duitsland. De ondernemingsraad van Volkswagen is misschien de machtigste in Duitsland. Medewerkers worden gerekruteerd uit ‘Volkswagenfamilies’ tot in de 3e generatie. Alom is er trots om werknemer bij Volkswagen te mogen zijn. Dat zo’n uithangbord voor de Duitse industrie zich structureel en bewust crimineel heeft gedragen, is schokkend.

Claims zullen jaren pijn doen

Het blijft ook afwachten wat onderzoeken zullen uitwijzen. Zijn de andere automerken vergelijkbaar bezig geweest? Zijn er toeleveranciers met een wereldwijde goede reputatie bij betrokken? Is de politiek – en daarvoor zijn aanwijzingen – al eerder op de hoogte geweest van malversaties?

De claims zullen Volkswagen nog jaren pijn doen. Aanpassingen van de desbetreffende Diesel-merken zijn noodzakelijk om de auto’s in de toekomst te mogen verkopen. Aandeelhouders in Nederland, zoals de Vereniging van Effectenbezitters (VEB), hebben hun messen al geslepen en Volkswagen aansprakelijk gesteld. Advocatenkantoren staan in de rij om soortgelijke claims wereldwijd op te zetten. De aangekondigde reservering van 6 miljard euro zal verre van voldoende zijn. Toch zal Volkswagen, anders dan sommigen nu al roepen, wel degelijk overleven, desnoods met één of ander merk minder.

‘Bedrijfsgeweten’ ontbrak

Ik kom terug op mijn laatste column over Imtech. Wat Volkswagen dringend nodig heeft is een indringende discussie over de bedrijfscultuur. ‘Diesel-gate’ is alleen mogelijk geweest met de medewerking van heel veel werknemers op (bijna) alle niveaus. Blijkbaar is er geen enkele betrokkene geweest die het noodzakelijk vond aan de bel te trekken om dit crimineel gedrag te stoppen. Een onderneming heeft tegenspraak nodig. Klakkeloos meelopen met de meute is het risico van alle bedrijven. Er moet een soort bedrijfsgeweten bestaan dat er voor zorgt dat iemand of meerdere werknemers tijdig crimineel gedrag een halt toeroepen.

Het ontbreken van dit bedrijfsgeweten is het grootste risico voor het voortbestaan van Volkswagen. Hieraan moet Volkswagen werken. En daarmee kom ik terug op mijn stokpaardje. Corporate Governance regels – hoe gedetailleerd dan ook – zijn geen oplossing voor dergelijke schandalen. ‘Diesel-gate’ behoeft geen Corporate Governance Code. Integriteit moet van binnenuit komen en niet vanuit regelgeving. Natuurlijk zijn Corporate Governance Codes behulpzaam, maar het blind staren daarop helpt niet. De echte Corporate Governance vindt plaats in de hoofden van de bestuurders en de medewerkers zelf.

Zero tolerance

Siemens heeft na het grote corruptieschandaal van 2005 een volledige cultuuromslag bewerkstelligd met een zero-tolerance beleid wereldwijd als resultaat. Uiteraard kun je nooit geheel uitsluiten dat er werknemers zullen zijn die de regels niet naleven, maar een onderneming moet zo zijn opgebouwd dat foutief gedrag erkend en gesanctioneerd wordt.

Schandaal is kans voor milieu

Het klinkt misschien gek, maar dit is ook een grote kans voor Volkswagen en het milieu. Als ondernemer weet ik dat iedere crisis ook een kans biedt. Zo was het bij Siemens en zo dient het ook bij Volkswagen te zijn. Ceo Müller heeft de taak om schoon schip te maken.

Daarbij heeft hij één groot voordeel: ‘Diesel-gate’ ging niet zozeer over de kwaliteit van de auto, waardoor het vertrouwen in een Volkswagen op zich zal niet worden aangetast. Müller dient ‘slechts’ intern voor voldoende checks en balances te zorgen, zodat herhaling van structureel crimineel gedrag wordt voorkomen, terwijl de politiek de druk zal voelen om de regelgeving omtrent de uitstoot van stikstoffen – ten laste van de lobbyisten van de auto-industrie – beter te waarborgen.

Axel Hagedorn sprak op 28 september 2015 met BNR Radio over de vraag: Kan importeur Pon juridisch iets beginnen tegen Volkswagen?

Deze column is geschreven voor Duitslandnieuws.nl door Axel Hagedorn, advocaat ondernemingsrecht en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten in Amsterdam. Hagedorn is ook hoogleraar Duits-Nederlandse rechtsbetrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam

Vestigingen